Verdwijning van de sterrenhemel
Wanneer heb jij voor het laatst écht de Melkweg gezien? Wie ’s nachts in Nederland omhoog kijkt, ziet meestal slechts een handjevol sterren, terwijl er duizenden zichtbaar zouden moeten zijn. Door lichtvervuiling is de sterrenhemel namelijk bijna onzichtbaar geworden. In een baanbrekend onderzoek uit 2016 werd geschat dat 80% van de wereldbevolking onder een met licht vervuilde hemel leefde. In Europa gold dit zelfs voor meer dan 99% van de mensen. Sindsdien is de lichtvervuiling alleen maar toegenomen. Uit recent onderzoek blijkt dat de helderheid van de nachtelijke hemel in Europa elk jaar met meer dan 6% toeneemt. Omdat ’s nachts overal lichten branden, wordt de hemel kunstmatig opgelicht. Tegen die heldere achtergrond zijn de glinsterende sterren haast niet meer te zien. Dit maakt het werk van astronomen (sterrenkundigen) een stuk moeilijker. Maar ook mensen die graag zelf naar sterren kijken, bijvoorbeeld vanuit de tuin, hebben last van de overvloed aan kunstlicht.
Impact op astronomische waarnemingen
Kunstmatig licht maakt het werk van astronomen steeds moeilijker, zo waarschuwen onderzoekers. Astronomen zijn wetenschappers die het heelal bestuderen, van onze maan tot verre sterrenstelsels. Maar teveel nachtelijk kunstlicht belemmert hun mogelijkheden om nog goede waarnemingen te doen.
De nachtelijke hemel licht steeds meer op door de toenemende lichtvervuiling. Dit oplichten wordt ook wel artificial skyglow genoemd en neemt snel toe, zelfs bij afgelegen sterrenobservatoria. Die liggen vaak ver bij steden vandaan om bijvoorbeeld sterren, planeten en melkwegstelsels te kunnen bestuderen onder een donkere hemel. Maar door artificial skyglow neemt het contrast af tussen de achtergrond van de lucht en zwakke objecten, zoals verre sterrenstelsels of asteroïden. Daardoor kunnen astronomen ze steeds moeilijker zien en worden astronomische metingen en waarnemingen onnauwkeuriger en veel tijdrovender.
Verlies van verwondering
Lichtvervuiling beïnvloedt ook hoe wij de nachtelijke hemel ervaren. In culturen wereldwijd speelt de sterrenhemel een belangrijke rol. Vroeger werden maan en sterren gebruikt voor navigatie, het bepalen van de tijd en het volgen van seizoenen. Ook komt de sterrenhemel terug als symbool in religie, verhalen en kunst. Maar in Europa is deze verbinding met de nachtelijke hemel inmiddels grotendeels verdwenen. Veel ouderen herinneren zich nog hoe ze als kind naar de sterren keken, terwijl kinderen in Nederland nu opgroeien zonder die ervaring.
Onderzoek in de Verenigde Staten laat zien dat mensen die in gebieden met weinig lichtvervuiling wonen en daardoor meer sterren kunnen zien, vaker gevoelens van verwondering over het heelal ervaren. Dit gevoel hangt samen met hun interesse en betrokkenheid bij astronomie. Omdat astronomie vaak een opstap vormt naar bredere wetenschappelijke interesse, suggereren de onderzoekers dat het onzichtbaar worden van de sterren door lichtvervuiling, mogelijk ook onze nieuwsgierigheid naar wetenschap beïnvloedt.
Toekomstige generaties dreigen door lichtvervuiling daardoor een waardevol deel van cultuur én wetenschap kwijt te raken. Wetenschappers roepen daarom op om het donker en de sterrenhemel te beschermen, in het belang van toekomstige generaties. Daarvoor zijn duidelijke regels tegen lichtvervuiling nodig, én brede publieke steun om deze maatregelen effectief in te zetten.
Hoeveel sterren kan jij nog zien?
De hoeveelheid zichtbare sterren verschilt sterk per plek. Op de Waddeneilanden zijn in op onbewolkte nachten duizenden sterren te zien, maar in een stad zoals Amsterdam of Utrecht maximaal een paar honderd, een stuk minder dus.
Ben je benieuwd hoeveel lichtvervuiling er bij jou in de buurt eigenlijk is, of hoeveel sterren jij nog kan zien? Deze handige tools geven je daar een inschatting van:
- De ‘light pollution map’ laat zien hoeveel lichtvervuiling er bij jou in de buurt is.
- De licht-emissiekaart van Atlas Leefomgeving laat zien hoeveel licht er ’s nachts te zien is als je Nederland van bovenaf bekijkt.
- Op de postcodekaart van KRO-NCRV zie je hoe donker het ’s nachts is in jouw omgeving. De kaart laat dat zien aan de hand van het aantal sterren dat je daar gemiddeld kunt zien. Als je de postcode hebt ingevuld, klik je op je huis en krijg je het geschatte aantal zichtbare sterren te zien.
Een keer sterrenkijken?
Wil je een keer sterrenkijken? Zoek een heldere nacht uit en ga naar een plek met weinig lichtvervuiling. Ook zonder telescoop is er meer te zien dan je misschien denkt!
Behalve heldere sterren kan je vaak ook bekende sterrenbeelden zien zoals Orion of de Grote Beer. Ook enkele planeten zoals Venus, Jupiter, Mars of Saturnus zijn vaak te zien. Soms zie je bewegende lichtpuntjes van satellieten en af en toe een vallende ster (meteoor). Op Stellarium Web vind je een online planetarium dat laat zien welke sterren er vanaf jouw locatie zichtbaar kunnen zijn.
In Nederland zijn er een paar plekken waar het ’s nachts nog echt donker wordt: de Dark Sky-parken. Dat zijn natuurgebieden waar het nachtelijk donker actief wordt beschermd. In Nederland zijn er twee officiële Dark Sky-parken: op Terschelling en bij Lauwersoog. Op heldere nachten kan je daar duizenden sterren zien en genieten van stilte en donkerte.
Beleef het donker tijdens de Nacht van de Nacht
Bekijk alle activiteiten